category: Health
tag: อุจจาระร่วง

หลาย ๆ คน คงเคยเกิดอาการอุจจาระร่วงกันบ้าง ซึ่งเชื่อว่าเกือบทุกคนคงเคยมีอาการนี้มาก่อน บางคนอาจคิดว่าไม่ใช่เรื่องร้ายแรง แต่ความจริงแล้วอาการอุจจาระร่วงเป็นเรื่องที่มีความสำคัญ

เพราะอาจนำไปสู่ภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรง เช่น ไตวายหรือถึงแก่ชีวิตได้  โดยเฉพาะในเด็กเล็กและผู้สูงอายุ  หรืออาจมีการระบาดเป็นวงกว้างทำให้มีผู้ป่วยจำนวนมาก  นอกจากนี้ยังเป็นสาเหตุที่สำคัญของการใช้ยาอย่างไม่เหมาะสม โดยเฉพาะยาต้านจุลชีพ  ทำให้มีการเสียค่าใช้จ่ายโดยไม่จำเป็นและยังนำไปสู่การเกิดเชื้อจุลชีพดื้อยา

                สาเหตุของอาการนี้มักเกิดจากสารพิษหรือเชื้อโรค  ซึ่งอาจจะมีอยู่ตั้งแต่แรกในอาหารหรือน้ำที่เรารับประทาน  หรือปนเปื้อนภายหลังจากสิ่งแวดล้อม  โดยเฉพาะอย่างยิ่งมือที่ปนเปื้อนแล้วไม่ได้ล้างมือให้สะอาดก่อนปรุงหรือรับประทานอาหาร   ซึ่งเรามักเรียกกลุ่มอาการอุจจาระร่วงที่มีสาเหตุมาจากอาหารหรือน้ำว่าโรคอาหารเป็นพิษ  นอกจากนี้ยังมีสาเหตุอื่นที่ทำให้มีอาการอุจจาระร่วงได้  เช่นบางคนรับประทานนมแล้วไม่ย่อย  ยาบางชนิด เช่น ยาที่เป็นน้ำเชื่อม ยาปฏิชีวนะ  หรือโรคลำไส้บางชนิดก็ทำให้มีอุจจาระร่วงได้

                บางครั้งท่านอาจจะสงสัยว่าทั้งๆ ที่รับประทานอาหารสุกแล้วก็ยังเกิดอาหารเป็นพิษ  ทำให้มีท้องเสีย อาเจียนได้   ทั้งนี้เพราะสารพิษบางชนิดที่ตกค้างอยู่ในอาหารหรือน้ำมีความทนทานต่อความร้อน  กรณีนี้มักพบในอาหารปรุงสุกแล้วปล่อยทิ้งค้างไว้เป็นเวลานานโดยไม่ได้เก็บรักษาให้เหมาะสม เช่น ข้าวผัด หลังผัดทิ้งไว้ค้างคืนโดยไม่ได้ใส่ตู้เย็นที่อุณหภูมิเหมาะสมแล้วนำมาอุ่น  เชื้อจุลชีพที่เจริญในระหว่างนี้อาจปล่อยสารพิษไว้  เมื่อนำไปอุ่นความร้อนสามารถทำลายเชื้อจุลชีพได้แต่ไม่สามารถทำลายสารพิษที่ตกค้างได้  ดังนั้นนอกจากต้องใส่ใจกับความสุก ความสะอาดของอาหาร  และสุขอนามัยของผู้ปรุงอาหารหรือบริกรแล้ว  ขั้นตอนในการเก็บรักษาอาหารเพื่อนำมาบริโภคซ้ำก็มีความสำคัญเช่นกัน

                ในทางการแพทย์  เราให้คำนิยามของอาการอุจจาระร่วง  ว่าคือการถ่ายอุจจาระเหลวหรือถ่ายเป็นน้ำ ตั้งแต่ 3 ครั้งขึ้นไปใน 24 ชั่วโมง  หรือถ่ายเป็นมูกเลือด 1 ครั้งหรือมากกว่า  ผู้ป่วยที่มีอาการอุจจาระร่วงอาจจะมีอาการอื่นร่วมด้วย  เช่นคลื่นไส้ อาเจียน ปวดท้อง แน่นท้อง บางรายอาจมีไข้   ผู้ป่วยอาจมีอาการเนื่องจากการขาดน้ำและเกลือแร่  เช่น อ่อนเพลีย ไม่มีแรง กระหายน้ำ หน้ามืด  ในรายที่มีขาดน้ำและเกลือแร่อย่างรุนแรงอาจมีปัสสาวะออกน้อย ซึมลง สับสน ความดันโลหิตต่ำได้ 

                เราพอจะแบ่งกลุ่มอาการอุจจาระร่วงออกได้เป็นสองกลุ่มใหญ่ๆ  ได้แก่กลุ่มที่มีอาการอาเจียนเป็นอาการเด่นและกลุ่มที่มีอาการอุจจาระร่วงเป็นอาการเด่น  กลุ่มที่มีอาการอาเจียนเป็นอาการเด่นมีสาเหตุใหญ่อยู่ 2 สาเหตุ  คืออาหารเป็นพิษจากสารพิษที่ทนความร้อนและการติดเชื้อไวรัสในระบบทางเดินอาหาร  กรณีของที่เกิดจากสารพิษที่ทนต่อความร้อน  ผู้ป่วยมักมีอาการหลังรับประทานอาหารประมาณ 6-24 ชั่วโมง   โดยมักมีประวัติรับประทานอาหารที่ทิ้งค้างไว้นาน  ผู้ป่วยมักเริ่มต้นด้วยอาการอาเจียนมากร่วมกับปวดท้อง  ต่อมาจึงมีถ่ายอุจจาระร่วงซึ่งมักเป็นไม่รุนแรง  ส่วนกรณีของการติดเชื้อไวรัสในระบบทางเดินอาหารมักพบในเด็ก  ส่วนใหญ่ติดต่อทางน้ำดื่มและอาหาร  มีระยะฟักตัวประมาณ 18-72 ชั่วโมง  มักเริ่มด้วยไข้ต่ำๆ ไอ หวัดเล็กน้อยซึ่งมักเป็นอยู่ 1-2 วัน  ต่อจากนั้นจะมีอาเจียน ปวดท้อง ปวดศีรษะ ปวดเมื่อย  และมีอาการอุจจาระเหลวหรือเป็นน้ำ  แต่จะไม่มีมูกเลือด

                กลุ่มที่มีอาการอุจจาระร่วงเป็นอาการเด่นอาจแบ่งได้เป็น 2 กลุ่มใหญ่ๆ  ได้แก่กลุ่มที่อุจจาระเหลวหรือเป็นน้ำกับกลุ่มที่ถ่ายเป็นมูกปนเลือด  ทั้งสองกลุ่มส่วนมากเกิดการรับประทานอาหารหรือน้ำที่ปนเปื้อนเชื้อแบคทีเรีย  กลุ่มที่อุจจาระเหลวหรือเป็นน้ำ  เกิดจากเชื้อแบคทีเรียที่เข้าไปสร้างสารพิษในลำไส้  ตัวอย่างของโรคในกลุ่มนี้เช่นอหิวาตกโรค  ส่วนกลุ่มที่ถ่ายอุจจาระเป็นมูกปนเลือด  มักจะมีอาการไข้ ปวดท้อง หรือปวดเบ่งที่ทวารหนัก ถ่ายบ่อย  โดยถ่ายแต่ละครั้งปริมาณไม่มาก  ซึ่งอาจเรียกว่าเป็น’โรคบิด’   เกิดจากเชื้อแบคทีเรียที่ลุกลามเข้าไปในผนังลำไส้  ทำให้มีลำไส้อักเสบ

                ผู้ป่วยส่วนใหญ่ที่มีอาการอุจจาระร่วง  มักเป็นชนิดที่อาการไม่รุนแรง  อาจมีถ่ายเหลวหรือถ่ายเป็นน้ำปนเนื้อประมาณ 5-6 ครั้งต่อวัน  ไม่มีอาการของการขาดน้ำหรือเกลือแร่ เช่นไม่มีอาการอ่อนเพลีย กระหายน้ำ หน้ามืด หรือซึมลง  มักจะไม่มีไข้หรือมีเพียงไข้ต่ำๆ  อาจจะมีปวดท้องหรืออาเจียนมากในระยะแรก  แต่อาการมักจะดีขึ้นได้เองใน 1-2 วัน  ผู้ป่วยในกลุ่มนี้อาจดูแลตัวเองไปก่อนได้โดยไม่จำเป็นต้องพบแพทย์   มุ่งเน้นที่การทดแทนน้ำและเกลือแร่ให้เพียงพอโดยการดื่มน้ำเกลือแร่  และรับประทานยารักษาตามอาการ  โดยไม่จำเป็นต้องใช้ยาต้านจุลชีพ  การรับประทานอาหารถ้าอุจจาระร่วงไม่มากสามารถรับประทานอาหารได้ตามปกติ  แต่ถ้ามีอาการมากแนะนำให้รับประทานอาหารอ่อนที่ย่อยง่าย เช่น ข้าวต้ม โจ๊ก ซุป น้ำผลไม้  นมถั่วเหลือง  ส่วนนมสดไม่ควรรับประทานเพราะอาจทำให้อุจจาระร่วงมากขึ้น  ควรหลีกเลี่ยงอาหารรสจัด  และไม่ควรรับประทานอาหารที่มีไขมันมาก

                ยาที่อาจรับประทานได้โดยไม่ต้องพบแพทย์  ได้แก่ยากลุ่มที่มีการออกฤทธิ์ดูดซับสารพิษ เช่น kaolin, pectin, activated charcoal  ซึ่งเป็นยาที่ปลอดภัย  แต่ลดปริมาณอุจจาระได้ไม่มาก ไม่ทำให้อุจจาระร่วงหายเร็วขึ้น  แต่ทำให้อุจจาระมีลักษณะเป็นเนื้อมากขึ้น  ส่วนยากลุ่มที่ลดการเคลื่อนไหวของลำไส้  เช่น loperamide (Imodium) สามารถทำให้ถ่ายอุจจาระน้อยครั้งลง  ยานี้ห้ามใช้ในรายที่ถ่ายอุจจาระเป็นมูกเลือดหรือมีไข้สูง  อาจรับประทานในรายที่ต้องทำงานต่อเนื่อง ไม่สามารถหยุดงานได้หรือต้องเดินทางไกล  แต่ถ้ารับประทานมากเกินไปอาจทำให้ท้องอืด แน่นท้อง  จึงไม่ควรเกินรับประทานเกิน 1-2 เม็ดต่อวัน  กรณีที่รับประทานแล้วไม่ดีขึ้นควรปรึกษาแพทย์   ถ้ามีอาการปวดมวนท้องอาจรับประทานยา hyoscine (buscopan) ซึ่งมีฤทธิ์ลดอาการบีบเกร็งของลำไส้  แต่ต้องใช้ด้วยความระมัดระวังเนื่องจากอาการปวดท้องอาจเกิดจากสาเหตุอื่นที่มีอันตราย  ดังนั้นถ้าปวดท้องรุนแรง มีไข้ ถ่ายมีมูกปนเลือด หรือรับประทานยาแล้วไม่ดีขึ้นควรปรึกษาแพทย์

            ผู้ป่วยอุจจาระร่วงที่ควรปรึกษาแพทย์ได้แก่ผู้ป่วยที่มีอาการนานกว่า 2 วัน มีอาการของการขาดน้ำและเกลือแร่ เช่น กระหายน้ำ ปากแห้ง เพลีย   เวียนศีรษะ หน้ามืด ปัสสาวะออกน้อย  มีอาการปวดท้องหรือปวดเบ่งรุนแรง  ถ่ายอุจจาระเป็นเลือดหรือมูกปนเลือด  และผู้ป่วยที่มีไข้สูง  นอกจากนี้ในผู้ป่วยที่เป็นเด็กเล็ก หรือผู้สูงอายุ หรือผู้ที่มีโรคประจำตัวอาจพิจารณาพบแพทย์เร็วขึ้น

                การป้องกันอาการอุจจาระร่วง   ได้แก่  รับประทานอาหารและน้ำที่สะอาด ปราศจากการปนเปื้อน  ซึ่งควรเริ่มตั้งแต่อาหารสดที่ซื้อมา  การเก็บรักษา การเตรียมหรือปรุงอาหาร สถานที่ในการเตรียมอาหาร การล้างมือบ่อยๆขณะเตรียมอาหาร โดยเฉพาะเมื่อสัมผัสของสด   อาหารที่ปรุงสุกแล้วควรเก็บใส่ภาชนะที่มีฝาปิดมิดชิด  ถ้าปล่อยทิ้งค้างไว้นานควรเก็บรักษาไว้ในอุณหภูมิที่เหมาะสม   นอกจากนี้การล้างมือก็เป็นอีกหนึ่งมาตรการสำคัญในการป้องกันอาการอุจจาระร่วง  ทั้งนี้เพราะมือของเราอาจสัมผัสกับเชื้อจุลชีพที่ปนเปื้อนอยู่ในสิ่งแวดล้อม จึงควรล้างมือให้สะอาดก่อนและหลังรับประทานอาหารและภายหลังกิจกรรมต่าง ๆ ที่อาจทำให้มือปนเปื้อน  เช่น หลังเข้าห้องน้ำ หลังปิดปากและจมูกเมื่อไอหรือจาม